Tıp dilinde dejeneratif eklem sorunu, dejeneratif artrit ya da osteoartrit (OA) olarak adlandırılan kireçlenme, eklemlerin en sık görülen kronik rahatsızlığıdır. Kireçlenme, her eklemi etkileyebilir ancak çoğunlukla diz, kalça, bel, boyun, başparmak ve diğer parmakların küçük eklemleri ve baş parmağın taban ekleminde görülür.
Kireçlenme her yaştan insanda görülebilmekle birlikte 65 yaş üstü insanlarda daha sıktır. Yaygın risk faktörleri; artan yaş, obezite, önceki eklem yaralanması, eklemlerin aşırı kullanımı, zayıf uyluk kasları ve genetik yatkınlığı içerir. İki erişkinden birinde yaşamları boyunca diz kireçlenmesi ile ilgili belirtiler gözlemlenir. Dört erişkinden birinde 85 yaşına kadar kalça ekleminde kireçlenme bulguları gelişir. 60 yaş ve üzeri 12 kişiden 1'inde el eklemlerinde osteoartrit vardır. Boyun kireçlenmesi ise daha nadir rastlanan bir durumdur.
Eklemlerde, kıkırdak adı verilen sağlam bir materyal her kemiğin ucunu kaplar. Normal eklemlerde kıkırdak, eklem hareketi için yumuşak, kaygan bir yüzey sağlar ve kemiklerin arasında bir yastıkçık görevi görür. Kireçlenme vakalarında ise kıkırdak yapısı aşınma nedeniyle bozulur. Bu yıpranma da ağrıya neden olur. Eklemlerde şişme ve eklem hareketlerinde problemler ortaya çıkar.
Osteoartrit, zaman içinde kötüye gittiği için kemikler parçalanabilir ve eklem faresi olarak adlandırılan eklem içinde kemik parçası birikimine neden olabilir. Kemik veya kıkırdak parçaları ufalanarak eklem çevresinde birikebilir. Bu da vücutta bir iltihabi süreç meydana getirir. İltihabi süreçle birlikte bölgede biriken sitokin isimli maddeler ve enzimler kıkırdakta daha fazla hasara yol açar. Kemikler arası sürtünme de daha çok eklem hasarına ve daha fazla ağrıya sebebiyet verir.
Kireçlenme belirtileri hangi eklemlerin, hangi oranda etkilendiğine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bununla birlikte en sık görülen belirtiler, özellikle sabah yataktan kalktığınızda ya da dinlendikten sonra ortaya çıkan ağrı ve sertliktir. Özellikle uzun süreli fiziksel aktivitelerden sonra etkilenen eklemler şişebilir. Eklemlerin birbirine olan teması ile sorunlu kişinin aşırı acı duyması ve bölgede şişlik olması muhtemel durumlardandır.
Bu belirtiler aniden ortaya çıkmak yerine zamanla gelişir. Osteoartritte görülebilen diğer belirtilerden bazıları:
Osteoartrite bağlı şişlik veya sertlik ev ya da iş yerinde normal görevleri gerçekleştirmeyi zorlaştırabilir. Yatak çarşaflarını takmak, bir bilgisayar faresini kavramak veya araba kullanmak gibi basit ve olağan görevleri yapmak bile neredeyse imkansız hale gelebilir. Alt vücut eklemleri etkilendiğinde, yürüme, merdiven çıkma ve nesneleri kaldırma gibi aktiviteler zorlaşabilir. Parmak ve el eklemleri etkilendiğinde, kalem gibi nesnelerin kavramasını ya da dikiş, örgü gibi hassas işleri yapması güçleşebilir. Dizilerde ortaya çıkan kireçlenmelerde kıkırdak hasarıyla birlikte menisküs yırtıkları ve kemik çıkıntıların oluşumu da gözlenebilir.
Kireçlenme yaşamı tehdit eden bir sorun değildir ve günlük yaşamınızı engellememelidir. Bu sorunun neden olduğu ağrınızı azaltmak ve daha özgürce hareket etmenizi sağlamak için birçok terapi yöntemi bulunmaktadır.
Kireçlenme terapisi sorunun evresi ve şiddetine göre planlanır. Kireçlenme terapisi amacı sorunlu kişilerin ağrısının, hareket kısıtlılığının, günlük yaşam aktivitelerindeki zorlukların giderilmesi ve sorunun ilerlemesinin durdurulmasıdır. Kireçlenme terapisi kişiye özel olarak düzenlenmelidir. Bu amaçla yapılması gerekenler aşağıda özetlenecektir.
Terapide ilk basamak sorunlu kişinin sorunlu konusunda bilinçlendirilmesidir. Zedelenmiş eklemlerin aşırı kullanılmasından engellenmelidir. Kilo verilmesi ile aşırı yük taşıyan eklemlerde kireçlenmeye bağlı şikâyetlerde azalma oluşur.Sorunun ağrılı dönemlerinde sorunlu kişiye istirahat önerilir.
Kireçlenme oluşmuş eklemi çevreleyen kaslar güçlendirilir. Böylece ekleme binen yük azaltılmış olur. Ancak uygulanacak egzersiz programının mutlaka hekim kontrolünde düzenlenmelidir.
Doktorunuzun önerisiyle etkilenen ekleme fizik terapi uygulamaları yapılabilir.
Kireçlenmede ağrı kesici ve iltihap dağıtıcı ilaçlar sorunun ağrılı dönemlerinde doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Son yıllarda eklem kıkırdağını güçlendiren ilaçların kullanımı artmıştır.
Bazı durumlarda, doktorunuz ilaçları veya terapi amacıyla kullanılan diğer maddeleri doğrudan diz ekleminin içine enjekte etmeyi önerebilir. Bu amaçla kullanılanlar aşağıdadır.
Eklem içi kortikosteroid uygulamanın amacı direkt olarak snovyal sıvıda yüksek ilaç konsantrasyonu sağlamak ve etkinliği artırmaktır. Kortikosteroidler sistemik alındığında kandan damarlar aracılığıyla snovyal sıvıya (eklem sıvısı) geçer. Sistemik terapiye dirençli kireçlenmeye bağlı ağrı ataklarında eklem içi enjeksiyonlarında kullanılabilirler.
Doğal olarak eklemleri yağlayan sıvıya benzer kalın bir sıvı, hareketliliği iyileştirmek ve ağrıyı hafifletmek için eklem içine hiyalüronik asit enjekte edilebilir. Altı ay süren ağrıda rahatlama sağlayabilir. Hiyalüronik asit snovyal sıvının viskozitesini artırarak kıkırdağı korur, hızlı eklem hareketlerinde şok absorban ve yavaş hareketlerde kayganlaştırıcı olarak çalışır. Eklemdeki sürtünmeyi azaltır.
Sorunlu Kişiden alınan kanın santrifüje edilerek trombosit ve trombositler içindeki growth faktörlerin (GF) konsantre edilmiş şeklidir. PRP kullanmaktaki; trombositlerin içindeki doku yenilenmesini artıran biyolojik molekülleri maksimum düzeyde hasarlı dokuya aktarmaktır.
Büyüme faktörleri trombositlerin alfa granüllerinden salınır. Genel olarak söylemek gerekirse hücre büyümesini, farklılaşmasını, sitokin salınımını, kan damarı gelişimini, kollajen sentezini, kemotaksisi uyarır.
Yağ dokusu veya kemik iliği kaynaklı kök hücreler son yıllarda kullanılmaya başlamıştır.
Şu ana kadar saydığımız terapilerden fayda görmeyen ve sorunun günlük yaşam aktivitelerini ileri derecede bozan sorunlu kişilere cerrahi terapi (ameliyat) önerilebilir.
Kireçlenme, eklem içinde bulunan kıkırdak dokusunun kaybı ve kıkırdak hasarı sonucu olarak ortaya çıkar. Normal eklemlerde eklemi oluşturan kemiklerin ucunda kemiği kavrayan ve kemiklerin üzerini örten kıkırdak yapıda bir doku bulunur. Eklem içinde bulunan bu kıkırdak dokular eklemlerin hareketini rahat yapması için gereklidir. Bu yapılar eklemi oluşturan yüzeylerin yumuşak ve kaygan olmasını sağlar. Yine kemikler arasında yastık görev yapar ve kemiklerin birbirine sürtmesine engel olur.
Kireçlenmeye neden olan kıkırdak hasarı yavaş yavaş oluşur. Yaşlanmayla birlikte eklem aralığında bulunan kıkırdağın yapısı da bozulur. Aşırı ve kötü kullanılan ya da sorunlu eklemlerdeki kıkırdak yapıda daha fazla hasar oluşur. Eklem içinde bulunan kıkırdak hasarın ortaya çıkma süresi kişiden kişiye değişiklik gösterir. Ailesinde kireçlenme sorunu olan ya da daha önce geçirilmiş eklem ameliyatı veya eklem yaralanması bulunan kişilerde kireçlenme daha hızlı gelişir.
Kireçlenmede, eklem içinde bulunan kıkırdak yapısında aşınma ve bozulma ile eklem kıkırdağının altında bulunan kemiklerde değişiklikler meydana gelir. Kemiklerde büyümeler ve eklem kenarında çıkıntılar oluşur. Oluşan bu yapılar nedeniyle eklemlerin normal yapısı bozulmaktadır. Eklemin yapısının bozulması ile eklem hareketlerinde kısıtlanma ve ağrı ortaya çıkar.
Kıkırdak hasarı ile birlikte, eklem zarlarının salgıladığı eklem sıvısı da normal özelliğini yitirir. Eklem içindeki zarların salgıladığı eklem sıvısı eklemde şok emici ve kayganlaştırıcı olarak görev yapar. Bu sıvı eklemin doğru şekilde çalışması için gerekli bir maddedir. Kireçlenmede eklem sıvısı yeterli miktarda bulunmayabilir veya yapısı bozulmuş olabilir.
Eklemlerde kireçlenme gelişme riskini artıran bazı faktörler vardır. Bu faktörler aşağıdadır özetlenmiştir.
Eklemlerde oluşan kireçlenme orta ve ileri yaşta ortaya çıkar. Kırk yaşından önce görülmesi nadir bir durumdur. Yaşlanma ile eklem kıkırdağında değişiklikler oluşur ve buna bağlı olarak kıkırdağın dayanıklılığı azalır.
Kadınlarda kireçlenme gelişme ihtimali erkeklere göre daha fazladır.
Özellikle el eklem kireçlenmelerinde kalıtımsal faktörlerin rol oynadığı bilinmektedir.
Yıllar içinde oluşan tekrarlayıcı travmalar eklemin yük taşıma kapasitesini bozar ve kıkırdak yıkımına neden olur. Özellikle de kilolu kişilerde diz eklemi gibi yük taşıyan eklemlerde kireçlenme gelişimi bu nedene bağlıdır.
Gut, Romatoid artrit, diyabetik nöropati, paget sorunu, septik artrit ve doğuştan kalça çıkığı gibi sorunlar eklemlerde kireçlenme gelişme olasılığını artırırlar.
Eklemlerde oluşan kireçlenme belirtileri genellikle yavaş ortaya çıkar ve herhangi bir zamanda şiddetlenebilir. Bu belirtiler ise şunlardır:
En sık karşılaşılan şikayetlerin başındadır. Başlangıçta hareket esnasında ya da günün ilerleyen saatlerinde oluşur. Dinleme ile ağrıda rahatlama görülür. Eklem kıkırdağındaki bozukluklar ilerledikçe istirahat sırasında da ağrı oluşabilir.
Genellikle sabahları veya uzun süren bir hareketsizlikten sonra ortaya çıkar. Genellikle kısa sürelidir. Tutukluluk süresi nadiren 15 dakikanın üzerine çıkar.
Sorunun ileri dönemlerinde görülür ve kişinin günlük yaşam işlevlerini aksatır. Kemik çıkıntıları nedeniyle eklem şiş gibi görülebilir. Ancak gerçek şişlik ve sıcaklık artışı nadiren oluşur. Yine nadir olarak şekil bozuklukları görülebilir.
Kireçlenme bütün eklemlerde gelişebilir. Ancak bazı eklemlerin sorundan etkilenmeye daha yatkın oldukları bilinmektedir.
Omurganın boyun bölgesinde bulunan eklemlerde kireçlenme gelişebilir. Oluşan kireçlenme ile boyun omurları arasında daralma meydana gelir. Oluşan bu eklem hasarı ile omuza ya da enseye yayılan ağrı görülür.
Omurganın bel kısmındaki omurlar arasında da kireçlenme ile yine daralma oluşabilir. Bu nedenle ağrılar sırtın alt kısmına veya bacağa yayılabilir.
Kalçada bulunan leğen kemiği ve uyluk kemiği arasındaki geniş eklemde kıkırdak zedelenmesi gelişebilir. Bunun sonucu da kasığa, kalçaya ya da dize yayılan ağrı görülebilir.
Parmak eklemlerinde de kireçlenme genişleyebilir. Özellikle başparmak eklemlerinde oluşan kireçlenme el fonksiyonlarını bozabilir.
Diz eklemlerinde oluşan kireçlenme yürümede, merdiven inmede ve çıkmada zorluğa neden olur. Diz eklemini oluşturan kaslarda zayıflama varsa eklem daha fazla yük taşır ve sorunda daha fazla ilerlemeye neden olur.
Bu eklemlerde oluşan kireçlenme sonucu yürüme ağrılıdır. Eklemlerde bozukluklar gelişebilir.
Eklemlerinde ağrı, tutukluk ve şişliği bulunan sorunun mutlaka doktora başvurmalıdır. Şikâyetlerin kesin nedenini belirlemek için bazı incelemeler yapılmalıdır.
Copyright © 2020 - TÜM HAKLARI SAKLIDIR
